afutàre , vrb Definitzione
pigare (o fintzes giare) afuta, arrennegu
Sinònimos e contràrios
achibberare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchighiristai,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
Frases
su pitzinnu l'istrochet pro l'afutare, ma cudhu li daet un'iscabessu ◊ s'assessore faedhanne àltziat sa boghe, si afutat, iscudet punzos a sa mesa (A.Cossu)◊ mi afuto inchietu pro chi tentu no ndhe apo de profetu (B.R.Carbone)◊ si mi afuto est rejone, ca so ispiantadu!
2.
sas pedidorias isfatzidas de sos profitadores ant afutadu a babbu (G.Ruju)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'irriter
Ingresu
to lose one's temper
Ispagnolu
amoscarse
Italianu
stizzirsi
Tedescu
sich ärgern.
alvuràre , vrb: arborare,
arberare,
arbulare,
arburai,
arburare,
arvurare,
arvuriare Definitzione
pònnere o prantare a àrbures, a matas; foedhandho de gente, pigaresidha deretu, su si pesare a boghes po cosighedhas, oféndhios o tzacaos: arburai dhu narant fintzes po pesare o fàere a mannu, arburare fintzes in su sensu de pònnere prantau, istrantagiau (a bisura de àrbure)
Sinònimos e contràrios
arburire
/
artzisare,
inchietae
Maneras de nàrrere
csn:
arburàresi (nadu de sos cadhos) = pesàresi comente e ritzos, cun sos pes de dainanti in artu; arburai ccn. cosa = pònnere ritza, istantargiare
2.
s'achetu est semper marritanne, isconchinanne, annigranne e cricanne de si arburare
3.
ti àlvuras de crítica mania sentza ti intendher ne de birde e ne de sicu (G.A.Cossu)◊ su venenu mi àrborat sos nérbios!◊ si m'arvúriat su sàmbene in s'intèndhere cudhu!◊ si àrbulat su cadhu e che betat su mere!
4.
su pipiu est nàsciu tzeghixedhu e pensà ca no ndi dh'arburamu (A.Murru)◊ in pratza sunt arburandhe sa tuva po su fogulone
Tradutziones
Frantzesu
border d'arbres,
se fâcher
Ingresu
to plant with trees,
to lose one's temper
Ispagnolu
arborecer,
enarbolar
Italianu
alberare,
inalberarsi
Tedescu
mit Bäumen bepflanzen,
sich aufbäumen.
ammodoinài , vrb: ammuduinare,
modoinai Definitzione
fàere o istare coment'e dormiu, pigare o pèrdere is atuamentos, sa memória
Sinònimos e contràrios
abbalaucare,
ammadainare,
asturdire,
atontonare,
immaidoinare,
immaudinare,
scilibriri,
stolondrai,
stontonai 1
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
perdre la mémoire
Ingresu
to lose one's memory
Ispagnolu
perder la memoria
Italianu
smemorare
Tedescu
das Gedächtnis verlieren.
artzisàre , vrb Definitzione
su si arrennegare, su si ofèndhere
Sinònimos e contràrios
alvurare,
inchietae
Frases
issu, solu a intèndhere cussu zistru, artzisau si est deretu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère,
se fâcher
Ingresu
to lose one's temper
Ispagnolu
enfadarse
Italianu
inalberarsi
Tedescu
sich aufbäumen.
disapegài , vrb Definitzione
pèrdere s'amore, s'istima po ccn. o calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
disamorai,
ispitzigare
Tradutziones
Frantzesu
se désaffectionner
Ingresu
to lose one's enthusiasm
Ispagnolu
desapegarse
Italianu
disaffezionarsi
Tedescu
die Zuneigung verlieren.
ibentiàre , vrb: ilbentiare,
irbentiare,
ilventiare,
irventiare,
isbentiare,
isvantiare,
isventiare,
sbentiai Definitzione
coment'e pèrdere bentu, pèrdere fragu, pèrdere sa fortza, s’efetu de s’àrculu (nau de is imbriagos puru), fintzes pigare ària, bentu
Sinònimos e contràrios
iscoturare,
istudinare,
scexiai
/
bentiai,
irvalorire,
ispaporare
/
illeriare,
irbasolare
Frases
ti mandho a pistare giarra, gasi ibéntias!◊ una borta dau focu, a sa piatza li fachiant sas bentosas in costazos pro irbentiare ◊ impitat sèmpere ispíritu isventiadu pro cumpònnere sas drogas ◊ tupa s'ampulla de su binu ca sinono si che irbéntiat! ◊ pro lu fàghere isventiare, a s'imbriagu, che l'ant postu fora
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'éventer,
s'évaporer
Ingresu
to lose scent (strenght),
to evaporate,
to fade (away)
Ispagnolu
evaporarse
Italianu
svaporare
Tedescu
ausdunsten,
verdunsten,
verrauchen.
isminunchíre, isminuncíre , vrb Definitzione
torrare a s'ossu, essire iscarritzinu, làngiu
Sinònimos e contràrios
apedhuncare,
illanzigare,
irromasire,
istincare,
scalaxiri,
slangiri
Tradutziones
Frantzesu
maigrir beaucoup
Ingresu
to lose weight a lot
Ispagnolu
adelgazar mucho
Italianu
dimagrire mólto
Tedescu
abnehmen.
isporàre , vrb Definitzione
betare pore, pèrdere de pore, pèrdere de ànimu, disisperare, pèrdere s'ibertu, s'ispera
Sinònimos e contràrios
isarcare
| ctr.
animai,
incoragire
Frases
no timas e no t'ispores! ◊ pro su ludu no t'ispores: cola! ◊ àlvure mai arraighinada, onzi travuntana l'atrighentat, la tríulat e l'isporat ◊ su caminu no l'isporabat pro dare un'ocrada a s'amorada ◊ l'aiat isporau su dispiachere de sos fizos chi nche l'aiant imbertu a sa gherra ◊ est gai sa sorte, ma issu no s'isporat!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
déprimer,
décourager,
démoraliser
Ingresu
to depress,
to discourage,
to lose heart
Ispagnolu
desanimarse
Italianu
deprìmere,
scoraggiare,
pèrdersi d'animo
Tedescu
niederdrücken,
entmutigen,
verzagen.
pèldere , vrb: pèldiri,
pèrdede,
pèrdere,
perdi,
pèrdiri,
predi Definitzione
essire o pigare cosa de sa vista, de possessu, a manera de no ischire prus inue est o de no ndh'èssere prus meres, de no dha tènnere prus, ma fintzes in su sensu de perdimentare sa cosa ponendhondhe chentza cabu, chentza bisóngiu, o guastandhodha; rfl., no ischire prus inue unu est, no agatare o no ischire prus su camminu po andhare a ue si bolet o torrare a logu connotu: segundhu de ite si foedhat, su si cundennare s’ànima, essire malu, andhare male; àere sa parte peus in is càmbios (fàere prus ispesa chi no badàngiu), in su giogu, in is provas a trivas de pare; nau de istrégiu, lassare essire in calecunu istampu o segada o lassare orrúere su chi dhu'est aintru; andhare male, no ndh'àere fortuna de calecuna cosa, guastare de no èssere prus bonas nau de cosas de papare / ind. pres. 1ˆ p. sing. pèrgio; cong. pres. 1ˆ p. pl. perdemas; pps. pérdidu, pertu, prédiu
Sinònimos e contràrios
aperdimentare,
arroinare,
guastare,
imballiare,
impèrdere,
ispeldisciare,
perdire
/
falare,
sfàiri
| ctr.
balanzare,
bíncere,
conchistare,
salvai
Maneras de nàrrere
csn:
p. sa limba = no èssere prus bonu a faedhare una limba, no faedhare, essire mudu; pèrdiri sa boxi = essire serragados meda; p. sa vista, sos ogros, sa salude = inciurpaisí, essiri malàdiu; p. sa passéssia = arrennegàresi, dare a subra, no agguantare prus; p. sas fortzas = essire débbile; p. lati e cardaxu = pèrderendhe totu, pèrderendhe sacu e sale; p. su sentidu = irbariare, ammachiaisí; p. tempus = pònnere su tempus in cosas chentza cabu, chentza fàghere cosas de zudu; pèrdere sonnu = drommire prus pagu de su tantu chi bi cheret; no ndi perdit nudha (nadu de ccn. postu a paragone de un'àteru; nadu de unu chi est iscurtendhe, chi istat gai atentu de si ammentare totu su chi at intesu) = si assemizat deunudotu, est lintu e pintu s'àteru; pèrderendhe su fedu (nau de fémina, de animali príngiu) = aurtire, fintzas andhàreli male de àtera manera, mòrrere de dannu; pèrdere s'iscola = no andhare o no lassare andhare a iscola; lassare pèrdere (una cosa, una chistioni, un'ofesa) = lassare istare, lassai sentz'e circai, no ndi fai contu, perdonai
Frases
si unu possedit centu brebeis e ndi perdit una, no at a lassai is atras norantanoi in is montis po andai a circai sa brebei pérdia? ◊ sa burrasca li at pérdidu sa nae ◊ onzi cosa lassada est pérdida ◊ no mi che lees cussa cosa, no mi la perdas! ◊ zughia su mucadoredhu in busaca e no mi l'agato: lu depo àere pérdidu ◊ custu tubbu est perdendi àcua ◊ su mastru bonu no ndhe perdet de materiale, triballendhe!
2.
est pigadu a montes ma s'est pérdidu ca no connoschiat su caminu
3.
a fàghere gai no mi cumbenit: deo bi perdo! ◊ cojendhe cun isse bi at pérdidu: issa si at barriadu una rughe! ◊ su prus, sa fémina est a parti de perdi ◊ giogamus a chie perdet pagat
4.
dona atentzioni ca ndi perdis lati e cardaxu! ◊ medas berbeghes ndhe ant pérdidu s'anzone ◊ scerada, cun su mali chi tenit ndi at pérdiu su pipiu!
5.
segundhu it’est, sa cosa de manigare lassada fora de frigoríferu si perdet ◊ sa peta cheret cota ca sinono si perdet ◊ putzi putzi a papare patata frissa in ozu de balena, e in bidha s'ulia perdínnesi! ◊ sicomente de frútora ndhe tenet meda, pro no si pèrdere ndhe regalat
6.
bi est chie perdet su tempus e chie lu cunchistat ◊ a che colare sa die sentza it'e fàchere est a la pèrdere ◊ a sos fizos no lis perdet mai s'iscola, mancari in su bisonzu
7.
custa carrada perdit e tocat a cambiai su binu a un'àtera
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie perdet s'anzenu bi ponet su sou
Ètimu
itl.
perdere
Tradutziones
Frantzesu
perdre
Ingresu
to lose
Ispagnolu
perder
Italianu
pèrdere,
smarrire
Tedescu
verlieren.
scabbalài , vrb Definitzione
pèrdere o fàere pèrdere is fundhos de un'aziendha, su capitale, su cabbale
Sinònimos e contràrios
| ctr.
acabbalai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
perdre son capital
Ingresu
to lose one's capital
Ispagnolu
arruinarse
Italianu
pèrdere il capitale
Tedescu
das Kapital verlieren.
stramancài , vrb: istramancai*,
stremancai Definitzione
fàere andhare male, fàere mancare, mancare de no ischire inue est unu o una cosa, pèrdere, fintzes andhare cun pagu seguresa a s'istòntona istòntona / stramancaisí de pari = nau de duos, èssere o istare tempus chentza si torrare a bíere; stramancai su mòri = pèrdere, fadhire su camminu
Sinònimos e contràrios
malograi,
pèldere
| ctr.
acatare
Frases
cussu bòi depit èssi corrinendi su cumpàngiu, ca faint aici candu si stramancant de pari ◊ at lassau is brebeis po andai a circai sa chi s'est stramancada ◊ allà, una cosa ti nau: is congixedhus no mi stramanchist! (A.Garau)◊ apu stramancau sa lítera chi portamu, depit èssi chi mi nc'est lissinada ◊ de candu tenit a mimi a serbidori, nerit candu dh'apu stramancau una brebei! ◊ totu su chi si stramancat in su boscu si torrat a agatai ◊ candu ti biu, de cantu mi praxis stramancu sa bia!
2.
at pediu agiudu ma ant circau de dhu fai stramancai ◊ issu si fiat stramancau de is cumpàngius e fiat torrau a Castedhu po ndi pigai is launedhas
Tradutziones
Frantzesu
perdre,
s'égarer
Ingresu
to lose (one's way)
Ispagnolu
perder,
extraviarse
Italianu
smarrire,
smarrirsi
Tedescu
verlieren,
sich verirren.
tzurumbecàre , vrb Definitzione
èssere cun sa conca a tontonadas, lassare orrúere sa conca dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma
Sinònimos e contràrios
abbiocare,
sconchiai,
sconcoinai,
tzilibbecare,
tzinghirinare,
tzumbecare
Frases
si tzurumbeco subra su piatu diventat sónniu finas su ricatu ◊ bae e corcadiche, chi ses tzurumbechendhe!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
hochement de tête à cause du sommeil
Ingresu
to lose one's head balance for the sleep
Ispagnolu
cabecear
Italianu
tracollare della tèsta per il sónno
Tedescu
Kippen des Kopfes aus Schlaf.